跳转到内容

哈萨克语

编辑链接
本页使用了标题或全文手工转换
维基百科，自由的百科全书
哈萨克语
qazaq tılı
қазақ тілі
قازاق ٴتىلى‎
发音[qɑˈzɑq tɪˈlɪ]
母语国家和地区哈萨克斯坦、中华人民共和国、蒙古国、俄罗斯、乌兹别克斯坦、吉尔吉斯斯坦
区域突厥斯坦、北疆、安那托利亚、大呼罗珊、费尔干纳盆地
母语使用人数
1700万[1] （2024）
语系
文字哈萨克字母（拉丁字母、西里尔字母、阿拉伯字母、哈萨克语盲文（英语：Kazakh Braille））
官方地位
作为官方语言 哈萨克斯坦
 俄罗斯

 中华人民共和国

管理机构Kazakh language agency
语言代码
ISO 639-1kk
ISO 639-2kaz
ISO 639-3kaz
Glottologkaza1248[3]
语言瞭望站44-AAB-cc
哈萨克语使用地区：
  哈萨克语为主要使用语言的地区
  哈萨克语为重要少数语言的地区
本条目包含国际音标符号。部分操作系统及浏览器需要特殊字母与符号支持才能正确显示，否则可能显示为乱码、问号、空格等其它符号。

哈萨克语（қазақ тілі，qazaq tılı，قازاق ٴتىلى‎，读作 [qɑˈzɑq tɪˈlɪ]），简称哈语，属突厥语系，是哈萨克族所使用的语言。与其他属突厥语系的语言相当接近，相互理解性高，如维吾尔族、柯尔克孜族、塔塔尔族以及乌兹别克族使用的语言，尤其与柯尔克孜语和卡拉卡尔帕克语非常相近。据说哈萨克语言是受乌孙语、突厥语以及蒙古语影响的综合产物。[来源请求]

哈萨克民族是由古代乌孙、突厥、契丹、蒙古等部族在长期相处中发展而成的，因此哈萨克语广泛分布在包括哈萨克斯坦共和国、中华人民共和国新疆维吾尔自治区以及前苏联地区在内的中亚地区。

哈萨克语元音和谐比较严整，辅音同化现象较多。名词、代词和数词有七个格，比同语族的许多语言多一个造格。语法附加成分的变体较多。动词谓语第一人称单数附加成分除使用第一人称代词形式外，还使用短尾形式-m[-m]。有关畜牧业的词语很丰富。

字母

[编辑]
主条目：哈萨克字母

哈萨克语属于钦察语支，有把y、i音读成j音的习惯。于古代使用现已灭绝的突厥字母，中世纪时与阿拉伯帝国接触并引入伊斯兰教后开始使用阿拉伯字母，帝俄征服后开始推广西里尔字母，1940年正式于苏治哈萨克斯坦法定采用，即使于苏联解体哈萨克斯坦独立后亦继续沿用；直至2017年4月12日，时任哈萨克斯坦总统努尔苏丹·纳扎尔巴耶夫下令将在全国境内以拉丁字母全面取代西里尔字母[4][5]，并于同年10月27日正式签署法令。根据该法令，拉丁字母将于2025年全面取代西里尔字母[6]。

中华人民共和国境内的哈萨克族则于伊斯兰化后一直使用阿拉伯字母。中华人民共和国政府于1964年起推广共有24个辅音字母、9个元音字母的拉丁字母新哈萨克文，但成效甚微普及度极低，境内哈萨克族现仍通用阿拉伯字母。

哈萨克语拉丁字母与阿拉伯字母（1924年）
哈萨克斯坦阿拉伯字母，即中华人民共和国伊犁哈萨克斯坦自治区哈萨克语的官方字母
根据哈萨克斯坦共和国第569号总统令采用的哈萨克斯坦拉丁字母表（2017年10月26日）[7]
根据哈萨克斯坦共和国第637号总统令采用的第二版哈萨克斯坦拉丁字母表（2018年2月19日）
哈萨克斯坦共和国哈萨克斯坦拉丁字母表（2021年4月22日）
西里尔字母 阿拉伯字母 拉丁字母(2021) 中译
Барлық адамдар тумасынан азат және қадыр-қасиеті мен құқтары тең болып дүниеге келеді. Адамдарға ақыл-парасат, ар-ождан берілген, сондықтан олар бір-бірімен туыстық, бауырмалдық қарым-қатынас жасаулары тиіс. بارلىق ادامدار تۋمىسىنان ازات جانە قادىر-قاسيەتى مەن كۇقىقتارى تەڭ بولىپ دۇنيەگە كەلەدى. ادامدارعا اقىل-پاراسات، ار-وجدان بەرىلگەن، سوندىقتان ولار ٴبىر-بىرىمەن تۋىستىق، باۋىرمالدىق قارىم-قاتىناس جاساۋلارى ٴتيىس. Barlyq adamdar tumasynan azat jäne qadyr-qasietı men qūqtary teñ bolyp düniege keledı. Adamdarğa aqyl-parasat, ar-ojdan berılgen, sondyqtan olar bır-bırımen tuystyq, bauyrmaldyq qarym-qatynas jasaulary tiıs. 人人生而自由，在尊严和权利上一律平等。他们赋有理性和良心，并应以兄弟关系的精神相对待。

语法

[编辑]
主条目：哈萨克语语法

格

[编辑]

哈萨克语有七个格，格的词尾只体现在名词短语（例如名词，形容词，或者名词化的动词短语）的最后一个成分。在下面的表中列出几种情况：以前元音结束，以后元音结束，以前元音/后元音+浊辅音结束，以及以前元音/后元音+清辅音结束的词。工具格的后缀并不遵循元音和谐：无论其他的元音是前或后，后缀的辅音都是前元音。

在哈萨克阿拉伯字母表中，“海木宰”（ٴ） 不发音，是元音和谐的标志，一般出现在一个单词的开头，表示这个单词中的元音为前元音。单词中有/k/ (к), /q/ (қ), /g/ (г), /ğ/ (ғ) , /e/ (е, э) 时要省略海木宰。[8]

名词的变格（阿拉伯字母） [8]
格 词素 可能的形式 ٴومىرى 生活 اۋا空气 ٴتۇيىس 法结 ٴسابىز 胡萝卜 باس头 تۇز盐
主格 — — ٴومىرى اۋا ٴتۇيىس ٴسابىز باس تۇز
属格 -nyñ -نىڭ، -ٴنىڭ، -دىڭ، -ٴدىڭ، -تىڭ، -ٴتىڭ ٴومىرىنىڭ اۋانىڭ ٴتۇيىستىڭ ٴسابىزدىڭ باستىڭ تۇزدىڭ
宾格 -ga -گە، -عا، -كە، -قا، -نە، -نا ومىرىگە اۋاعا تۇيىسكە سابىزگە باسقا تۇزعا
与格 -ny -ٴنى، -نى، - ٴدى، -دى، - ٴتى، -تى، -ن ٴومىرىنى اۋانى ٴتۇيىستى ٴسابىزدى باستى تۇزدى
方位格 -da -دە، -دا، -تە، -تا ومىرىدە اۋانى تۇيىستە سابىزدە باستا تۇزدا
离格 -dan -دەن، -دان، -تەن، -تان، -نەن، -نان ومىرىدەن اۋادان تۇيىستەن سابىزدەن باستان تۇزدان
工具格 -men -مەن، -بەن، -پەن ومىرىمەن اۋامەن تۇيىسپەن سابىزبەن باسپەن تۇزبەن
名词的变格（拉丁字母）
格 词素 可能的形式 keme 船 aua 空气 şelek 桶 säbız 胡萝卜 bas 头 tūz 盐
主格 — — keme aua şelek säbız bas tūz
属格 -nyñ -nıñ, -nyñ, -dıñ, -dyñ, -tıñ, -tyñ kemenıñ auanyñ şelektıñ säbızdıñ bastyñ tūzdyñ
宾格 -ga -ge, -ğa, -ke, -qa, -ne, -na kemege auağa şelekke säbızge basqa tūzğa
与格 -ny -nı, -ny, -dı, -dy, -tı, -ty, -n kemenı auany şelektı säbızdı basty tūzdy
方位格 -da -de, -da, -te, -ta kemede auada şelekte säbızde basta tūzda
离格 -dan -den, -dan, -ten, -tan, -nen, -nan kemeden auadan şelekten säbızden bastan tūzdan
工具格 -men -men(en), -ben(en), -pen(en) kememen auamen şelekpen säbızben baspen tūzben
名词的变格（西里尔字母）
格 词素 可能的形式 кеме 船 ауа 空气 шелек 桶 сәбіз 胡萝卜 бас 头 тұз 盐
主格 — — кеме ауа шелек сәбіз бас тұз
属格 -nyñ -нің, -ның, -дің, -дың, -тің, -тың кеменің ауаның шелектің сәбіздің бастың тұздың
宾格 -ga -ге, -ға, -ке, -қа, -не, -на кемеге ауаға шелекке сәбізге басқа тұзға
与格 -ni -ні, -ны, -ді, -ды, -ті, -ты, -н кемені ауаны шелекті сәбізді басты тұзды
方位格 -da -де, -да, -те, -та кемеде ауада шелекте сәбізде баста тұзда
离格 -dan -ден, -дан, -тен, -тан, -нен, -нан кемеден ауадан шелектен сәбізден бастан тұздан
工具格 -men -мен(ен) -бен(ен) -пен(ен) кемемен ауамен шелекпен сәбізбен баспен тұзбен

代词

[编辑]

哈萨克语有八个人称代词：

人称代词
单数 复数
哈萨克文 中文 哈萨克文 中文
Men
Мен
مەن		 我 Bız
Біз
ٴبىز		 我们
Sen
Сен
سەن		 你 (非正式) Sender
Сендер
سەندەر		 你们 (非正式)
Sız
Сіз
ٴسىز		 你 (正式) Sızder
Сіздер
سىزدەر		 你们 (正式)
Ol
Ол
ول		 他/她/它 Olar
Олар
ولار		 他们

代词的变位呈现如下。

单数代词（除了使用复数的用法的сіз）都不规则，而复数代词规则。不规则形式用黑体标出。

代词的变位
主格 мен
مەن		 сен
سەن		 сіз
ٴسىز		 ол
ول		 біз
ٴبىز		 сендер
سەندەر		 сіздер
سىزدەر		 олар
ولار
宾格 мені
مەنى		 сені
سەنى		 сізді
ٴسىزدى		 оны
ونى		 бізді
ٴبىزدى		 сендерді
سەندەردى		 сіздерді
سىزدەردى		 оларды
ولاردى
属格 менің
مەنىڭ		 сенің
سەنىڭ		 сіздің
ٴسىزدىڭ		 оның
ونىڭ		 біздің
ٴبىزدىڭ		 сендердің
سەندەردىڭ		 сіздердің
سىزدەردىڭ		 олардың
ولاردىڭ
与格 маған
ماعان		 саған
ساعان		 сізге
سىزگە		 оған
وعان		 бізге
بىزگە		 сендерге
سەندەرگە		 сіздерге
سىزدەرگە		 оларға
ولارعا
方位格 менде
مەندە		 сенде
سەندە		 сізде
سىزدە		 онда
وندا		 бізде
بىزدە		 сендерде
سەندەردە		 сіздерде
سىزدەردە		 оларда
ولاردا
离格 менен
مەنەن		 сенен
سەنەن		 сізден
سىزدەن		 онан
ونان		 бізден
بىزدەن		 сендерден
سەندەردەن		 сіздерден
سىزدەردەن		 олардан
ولاردان
工具格 менімен
مەنىمەن		 сенімен
سەنىمەن		 сізбен
سىزبەن		 онымен
ونىمەن		 бізбен
بىزبەن		 сендермен
سەندەرمەن		 сіздермен
سىزدەرمەن		 олармен
ولارمەن

除了代词之外， 还有几类与人称有关的词素。

指人的词素
代词 系词 属格词尾 过去时/条件式
一 单 мен
مەن		 -мын / -мін
-مىن / ٴ-مىن		 -(ы)м / -(і)м
-م / -ىم / ٴ-ىم		 -(ы)м
-م / -ىم
二 单 сен
سەن		 -сың / -сің
-سىڭ / ٴ-سىڭ		 -(ы)ң / -(і)ң
-ڭ / -ىڭ / ٴ-ىڭ		 -(ы)ң
-ڭ / -ىڭ
二 正式 单 сіз
ٴسىز		 -сыз / -сіз
-سىز/ ٴ-سىز		 -(ы)ңыз/-(й)ңйз
-ڭىز / -ىڭىز ، -ٴڭىز / -ٴىڭىز		 -(ы)ңыз/-(й)ңйз
-ڭىز / -ىڭىز ، -ٴڭىز / -ٴىڭىز
三 单 ол
ول		 -
-		 -(с)ы / -(с)і
-ى / -سى / ٴ-ى / ٴ-سى		 -(с)ы / -(с)і
-ى / -سى / ٴ-ى / ٴ-سى
一 复 біз
ٴبىز		 -мыз / -міз
-مىز / ٴ-مىز		 -(ы)мыз
-مىز / -ىمىز		 -(ы)к/-(й)қ
-ق/-يق، -ك/-ىك
二 复 сендер
سەندەر		 -сыңдар / -сіңдер
-سىڭدار / -سىڭدەر		 -ларың / -лерің
-لارىڭ / -لەرىڭ		 -(ы)ңдар / -(і)ңдер
-ڭدار / -ڭدەر / -ىڭدار/ -ىڭدەر
二 正式 复 сіздер
سىزدەر		 -сыздар / -сіздер
-سىزدار / -سىزدەر		 -(ы)ңыз/-(й)ңйз
-ڭىز / -ىڭىز ، -ٴڭىز / -ٴىڭىز		 -(ы)ңыздар / -(і)ңіздер
-ڭىزدار / -ڭىزدەر / -ىڭىزدار/ -ىڭىزدەر
三 复 олар
ولار		 -
-		 -лары / -лері
-لارى / -لەرى		 -(с)ы / -(с)і
-ى / -سى / ٴ-ى / ٴ-سى

时/体/语气

[编辑]

哈萨克语可以表示多种不同的时体气（时、体，和语气）的组合， 通过使用不同的动词形态或者一系列的助动词（许多被认为是小动词）。 例如， 哈萨克语的（未完成）现在时随着基本现在时形态变化是否使用以及（普遍的）四个动词之一是否使用而表示不同的体。

哈萨克语中现在时的体
哈萨克语 体 汉译
Jeimın
Жеймін
جەيمىن		 非进行体 "我吃。"
Jep jatyrmyn
Жеп жатырмын
جەپ جاتىرمىن		 进行体 "我正在吃。"
Jep otyrmyn
Жеп отырмын
جەپ وتىرمىن		 进行体/持续体 "我正在[坐着] 吃。" / "我一直在吃。"
Jep tūrmyn
Жеп тұрмын
جەپ تۇرمىن		 进行体/瞬时体 "在这一刻我正在吃。"
Jep jürmın
Жеп жүрмін
جەپ ٴجۇرمىن		 习惯体/重复体 "我吃 [例如， 每天在家吃午饭]。"

言据性

[编辑]

哈萨克语有一个言据性系统，与动词变位并不严密一致。

  • تازالاپ تاستاپتى‎ / tazalap tastapty / тазалап тастапты - he cleaned it and I saw the result
  • تازالاپ تاستاعان‎ / tazalap tastağan / тазалап тастаған - he cleaned it, I saw the result and verified it with him
  • تازالاپ تاستاعان ەكەن‎ / tazalap tastağan eken / тазалап тастаған екен - he cleaned it and told me, but I probably didn't see the results
  • تازالاپ تاستادى‎‎ / tazalap tastady / тазалап тастады - he cleaned it and I saw him clean it
  • تازالاپ تاستاعانعا ۇقسايدى‎ / tazalap tastağanğa ūqsaidy / тазалап тастағанға ұқсайды - he cleaned it, or so I infer from a result I saw which suggests this
  • تازالاپ تاستاعان شىعار‎ / tazalap tastağan şyğar / тазалап тастаған шығар - he cleaned it, or so I infer from a result I saw which suggests this

参考文献

[编辑]
  1. ^ SIL International. Kazakh. Ethnologue. 
  2. ^ Archived copy. [2016-02-19]. （原始内容存档于2015-09-25）. 
  3. ^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin; Bank, Sebastian (编). Kazakh. Glottolog 2.7. Jena: Max Planck Institute for the Science of Human History. 2016. 
  4. ^ Kazakh President Orders Shift Away From Cyrillic Alphabet. RadioFreeEurope/RadioLiberty. [2017-04-12]. （原始内容存档于2017-07-06）. 
  5. ^ From Я to R: How To Change A Country's Alphabet -- And How Not To （页面存档备份，存于互联网档案馆） Radio Free Europe/Radio Liberty (www.rferl.org). May 16, 2017. Retrieved on 2017-05-18.
  6. ^ 巴库. 纳扎尔巴耶夫总统签署将用拉丁字母代替哈萨克语字母的法令. 阿塞拜疆国家通讯社. 2017-10-27 [2017-10-29]. （原始内容存档于2022-01-17）. 
  7. ^ О переводе алфавита казахского языка с кириллицы на латинскую графику [On the change of the alphabet of the Kazakh language from the Cyrillic to the Latin script]. President of the Republic of Kazakhstan. October 26, 2017 [October 26, 2017]. （原始内容存档于2017-10-27） （俄语）. 
  8. ^ 8.0 8.1 Nayman, S, Kazakh-Chinese Consice Dictionary (哈汉辞典. قازاقشا - حانزۋشا سوزدىك), Ūlttar Baspasy (ۇلتتار باسپاسى), 1985, ISBN 9787105053520 （Chinese及Kazakh） 

延伸阅读

[编辑]
  • Kara, Dávid Somfai, Kazak, Lincom Europa, 2002, ISBN 9783895864704 
  • Mark Kirchner: "Kazakh and Karakalpak". In: The Turkic languages. Ed. by Lars Johanson and É. Á. Csató. London [u.a.] : Routledge, 1998. (Routledge language family descriptions). S.318-332.

外部链接

[编辑]
维基百科提供如下语言版本： Kazakh 维基百科
检索自“https://zh.wikipedia.org/w/index.php?title=哈萨克语&oldid=85034334”